Hamd, övgü, sena, teşekkür âlemlerin Rabbi olan Yüce Allah’a; salât ve selam da biricik örneğimiz, rehberimiz, önderimiz, öğretmenimiz olan Yüce Allah’ın Rasulü Hz. Muhammed’e olsun.
Peygamber Efendimiz (sav), içinde yaşadığı toplumu eğiten, terbiye eden bir görevle gelmiştir. Bu görevi yerine getirebilmek için de kendine güzel huylar bahşedilmiştir. Kur’an-ı Kerim’de, “Sen, elbette yüce bir ahlak üzeresin” (Kalem suresi, 4) buyrularak insanlara güzel örnek olacağı ifade edilmiştir. İnsanlar, gördüklerinden etkilenirler. Terbiyecilerin davranışlarının içtenliği ve güzelliği, muhatabı etkilemek için yeterlidir.
Başka bir ayette, “And olsun Allah’ın Rasulü’nde sizin için; Allah’a ve ahiret gününe kavuşmayı uman, Allah’ı çok zikreden kimseler için güzel bir örnek vardır” (Ahzab suresi, 21) buyrularak Peygamberimizin iyi bir eğitimci olmasının en önemli unsuru, “güzel örnek olması” şeklinde önümüze konulmuştur. Zira eğitimcinin başarısı, güzel örnek olabilmesine, davranışlarını içtenlikle ortaya koyabilmesine bağlıdır.
Peygamber Efendimiz (sav), “Ben, güzel ahlakı tamamlamak için gönderildim” (İmam Malik, Muvatta; İmam Ahmed, Müsned) diyerek görevinin tanımını yapmıştır. Bu görevi yerine getirmek için takip edilecek yol ve metotta da hassas olmuştur.
Peygamber Efendimiz (sav), tüm toplumu eğitmiştir ama çocuk ve gençlerin terbiyesine son derece önem vermiştir. Çocuk ve gençlere yaklaşımıyla onların psikolojik yapılarını dikkate almış, içinde bulundukları hali değerlendirmiş ve onları elde etmek için önemli metotlar uygulamıştır. O’nun metotlarının hiçbirisinde insan kaybetmek yoktur. O metotlar, içeriğinde hep insanları kazanmak üzerine bina edilmiş uygulamalara sahiptir.
Hayırlı, huzurlu, onurlu ve erdemli bir toplum oluşturmak için çocukları, gençleri iyi terbiye etmek, eğitmek gerekir. Onların eğitimini önemsemek, onları, eğitimin amacı haline getirmek, eğiten/eğitilen açısından büyük kazançtır. Peygamberimizin (sav) metotlarından bazılarını,[2] aşağıda veriyoruz. İlgilisi için faydalı olması duasıyla… Buyurun:
- İnsan kazanmayı amaçlardı.
- Hayırlı işler yapılmasını isterdi.
- Duygulara hitap ederken yumuşak davranırdı.
- Önemli gördüğü hata/yanlışı hemen düzeltirdi.
- Gençlerin terbiyesinde, duygularına hitap ederdi.
- Hayra yönlendirirdi.
- Yapılan kabahatleri, insanların kusurlarını yüzlerine vurmazdı.
- Konuyu, duruma göre maddeleştirirdi.
- Asla mahcup etmezdi.
- Muhatabına iltifat ederek onu teşvik ederdi.
- Önce veciz bir şekilde söyler, sonra açıklama yapardı.
- Eğittiği muhatabına kolaylık gösterirdi.
- Konuşmasından önce tekrar tekrar seslenirdi.
- Tasvir ile anlatır, yol gösterirdi.
- Yeminle tekit ederek öğretirdi.
- İlgi uyandırmak ve merak artırmak için farklı sorular sorardı.
- Latife ile öğretirdi.
- Problemlere, farklı çözüm yolları bulurdu.
- İnsanları, eğiterek kazanırdı.
- Fırsatları değerlendirirdi.
- Kıssa anlatarak eğitirdi.
- Oturuşunu, duruşunu yerine göre değiştirirdi.
- Uygun zamanı gözetirdi.
- Sözünü, üç kere tekrar ederdi.
- Muhatabına, konuştuğu kişiye değer verirdi.
- Benzetmeler yapardı.
- Bazen sükût ederdi.
- Takdir ederdi.
- İnsanları bıktırmazdı.
- Beden dilini kullanırdı.
- Bazen kızardı.
- İnsanların yeteneklerini geliştirirdi.
- Uygulayarak anlatırdı.
- Bazen uyarıda bulunurdu.
- Konuşma üslubuna dikkat ederdi.
- Soruların cevaplarında, mühim olanı tercih ederdi.
- Muhatabına ismiyle hitap ederdi.
- Gençleri, ilim öğrenmeye teşvik ederdi.
- Sorulara, ayet ile cevap verdiği olurdu.
- Sorulara, tam cevap verirdi.
- Gençlerle, etkileyici iletişimde bulunurdu.
- Göstererek dikkat çekip öğretirdi.
- Gençlere olan güvensizliği ortadan kaldırmaya çalışırdı.
- Önemli bir mesele ile ilgili şeyler anlatır, insanları uyarırdı.
- Gençlere, makul ve mutedil davranırdı.
- Gençlere, asla kaba davranmazdı.
- İyi bir mürebbiydi.
- Akla, mantığa uygun deliller sunardı.
- Kişisel farklılıkları dikkate alırdı.
- Bazı konuları, şekil çizerek anlatırdı.
- Sözle beraber jest ve mimikler kullanırdı.
- Eğitimde, yazıya önem verirdi.
- Bazı sahabilerden yabancı dil öğrenmelerini isterdi.
- Geçmiş ümmetlerin başına gelenleri anlatarak insanları sakındırırdı.
Fatih PALA
03.09.2022 – KAYSERİ
[1] Duran Çetin’in, Peygamberimizin (s.a.v.) Eğitim Yöntemleri & Eğitimde Nebevi Metotlar (Beka Yayınları, Ocak 2022) isimli kitaptan faydalanılarak hazırlanmıştır.
[2] Metotların, örnekler verilerek detaylandırılmış hali için, söz konusu kitaba müracaat edilmesini tavsiye ederiz.
